اولین وبینار تخصصی توسعه اخلاق آموزش دانشگاهی به همت معاونت آموزشی دانشگاه شهیدبهشتی، روز چهارشنبه، ۲۷ بهمن ۱۴۰۰ با سخنرانی دکتر سعداله نصیری قیداری، رئیس دانشگاه به صورت مجازی برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی دانشگاه، در این وبینار دکتر علی اکبر افضلیان، معاون آموزشی دانشگاه، دکتر محسن پرداختچی، دکتر محبوبه عارفی و دکتر مرتضی رضایی زاده از اعضاء هیأت علمی دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی سخنرانی کردند.
اخلاق آموزش نیازمند پشتوانه قانونی است
دکتر نصیری، رئیس دانشگاه با تاکید بر اهمیت اخلاق آموزش گفت: به اعتقاد بنده این وبینار رویداد بسیار مهمی است؛ چرا که در حوزه اخلاق پژوهشی، منشور و قانون مصوب داریم و کمیته‌های اجرایی و آئین‌نامه‌های مرتبط با آن در دانشگاه‌ها ایجاد شده؛ اما اخلاق آموزشی همچنان فاقد پشتوانه قانونی است و ما باید بسیار تلاش کنیم که این موضوع در دانشگاه‌ها جا بیفتد و مهم تلقی شود.
وی افزود: بنده به موضوع اخلاق پژوهشی بسیار علاقمندم و همین علاقه سبب شد زمانی که مسئولیت معاونت حقوقی وزارت علوم را بر عهده داشتم، لایحه اخلاق پژوهش را تدوین شود که در زمان آقای دکتر روشن که بعد از بنده این سمت را بر عهده گرفتند در مجلس به تصویب رسید و به دانشگاه‌ها ابلاغ شد؛ اما در حوزه آموزش چنین اقدامی صورت نگرفته است.
وی تاکید کرد: آموزش امر اول دانشگاه است. یونسکو مهم‌ترین مسئله را آموزش می‌داند و به تبع آن اخلاق آموزش هم امر مهمی است.
رئیس دانشگاه با اشاره با عدم رعایت اخلاق در محیط‌های دانشگاهی تصریح کرد: معتقدم در بخشی از دوران رنسانس، در مسائل اخلاقی تفریط اتفاق افتاد و مادی‌گری اساس تفکر قرار گرفت. پس از انقلاب صنعتی، تبارسازی کاذب اتفاق افتاد و کار بسیاری از دانشمندان دوران قبل مصادره شد. به طوری که در فیزیک که رشته تخصصی بنده است از فیزیک‌دانان شرقی خبری نیست.
وی افزود: این بداخلاقی‌ها هم در توسعه علمی در جوامع غربی وجود دارد و این تفکر هم از غرب در دانشگاه‌های ما وارد شده است. چنانچه بعضاً این بداخلاقی‌های آموزشی و پژوهشی را در کمیته‌های اخلاق پژوهشی شاهد هستیم.
وی در توضیح جایگاه دانشگاه در نهادهای اجتماعی خاطرنشان کرد: مهم‌ترین نقش دانشگاه‌ها این است که کانون عقل جمعی هستند. نقش دیگر آن‌ها هدایت‌گری جامعه است؛ یعنی باید برنامه‌هایی ارائه دهند که آینده مطلوب را برای جامعه ترسیم کنند. البته تنها تفسیر نظری کافی نیست و دانشگاه باید در نقش کنشگر در جامعه ظاهر شود.
دکتر نصیری در پایان تاکید کرد: لازمه تحقق پیدا کردن ماموریت‌های دانشگاهی، داشتن استقلال آکادمیک و رفتن به سمت خودگردانی و استقلال نسبت به دولت است. اخلاق علمی یعنی اخلاق در آموزش، پژوهش، تعامل با محیط زیست و امور اداری. قطعاً هر تحول و تمدن‌سازی باید با تکیه به تولید علم دانشگاه‌ها باشد؛ اما دانشگاه‌ها عاری از خطا نیستند و باید ایرادات و خطاهای آن‌ها را بازنگری و عواملی که بر اخلاق دانشگاهی تاثیر منفی می‌گذارند شناسایی کرد و به اخلاق به عنوان عمود خیمه دانشگاهی پرداخت.
دکتر محمد قهرمانی، مدیر توسعه آموزش های آزاد با تاکید بر اهمیت اخلاق حرفه‌ای در امور تخصصی گفت: اخلاق حرفه‌ای همواره یکی از دغدغه‌های کارشناسان بوده و شاهد هستیم برخی از نظام‌نامه‌ها و منشورهای اخلاق حرفه‌ایی از سده‌های دور به عنوان اسناد تاریخی به جای مانده‌اند. برای مثال در قرن دوم برای مشاغلی چون طبابت، قضاوت و تعلیم و تعلم آداب داشته‌ایم و این مهم امروزه هم نیازمند توجه و تاکید همه جانبه و مستمر است.
وی افزود: خاستگاه وبینارهای تخصصی توسعه اخلاق آموزش دانشگاهی، نظامنامه اخلاق آموزش است که بهمن ماه سال 1399 از سوی معاونت آموزشی وزارت علوم آماده و به دانشگاه‌ها ابلاغ شد که مبنایی برای کارهای منسجم در این حوزه قرار گرفت. این نظامنامه به دستور دکتر افضلیان، معاون محترم آموزشی در شورای مدیران معاونت آموزش دانشگاه شهیدبهشتی به عنوان یک دستور کار مهم تلقی شد و بنا شد اقداماتی در این راستا انجام دهیم.
وی تصریح کرد: اولویت اول ما طراحی مجموعه‌ای از وبینارهای تخصصی در حوزه توسعه اخلاق آموزش دانشگاهی قرار گرفت که در نهایت ۴ وبینار به مدت ۱۶ ساعت با در نظر گرفتن امتیاز دانش‌افزایی طراحی شدند و در آن‌ها چهار محور اساسی در حوزه اخلاق آموزش دانشگاهی با سخنرانی اعضاء هیات علمی دانشکده‌های دانشگاه شهیدبهشتی پی گرفته خواهد شد. گفتنی است در اولین وبینار که امروز برگزار می‌شود ۱۲۲ نفر از اعضاء هیات علمی دانشگاه شهیدبهشتی ثبت نام کرده‌اند.
ضرورت تشکیل سازمان نظام اعضاء هیات علمی
دکتر علی اکبر افضلیان، معاون آموزشی دانشگاه گفت: برای ترویج و نهادینه سازی اخلاق در دانشگاه در شروع کار به منشور اخلاقی نیاز داریم. سپس از آنجا که صرفاً تدوین منشور اخلاقی کافی نیست، باید به توسعه دانش و ارزش‌های اخلاق آموزشی بین همکاران و دانشجویان، زمینه‌سازی برای پایبندی به مراعات اصول اخلاقی حرفه‌ای و رسیدگی به موارد نقض اصول اخلاقی بپردازیم.
وی با اشاره به جزئیات نظامنامه اخلاق آموزش خاطرنشان کرد: اصول اخلاق آموزش در نظامنامه اخلاق آموزش وزارت علوم، انسجام و یکپارچگی، نقدپذیری و پاسخگویی، مشارکت طلبی، اقتدار همراه با صمیمیت، شفافیت، انصاف و عدالت، وفاداری به حقیقت، احترام به استقلال، احترام به کرامت ذاتی انسان‌ها، رازداری و حفظ حریم خصوصی، قدردانی و کیفیت و پایداری ذکر شده است.
وی خاطرنشان کرد: راهکار ترویج سریع‌تر اخلاق آموزشی و پژوهشی، ایجاد کارگروه اخلاق علمی (آموزشی، پژوهشی) است تا به این ترتیب بتوانیم آموزش و پژوهش را ذیل اخلاق علمی پیش ببریم.
دکتر افضلیان با تاکید بر اهمیت تشکیل یک سازمان غیردولتی برای اعضاء هیات علمی گفت: در حال حاضر نهاد دولتی تنها نهاد ناظر بر آموزش کشور است و تشکیل سازمان نظام اعضاء هیات علمی که وظیفه آن تدوین نظامنامه و استانداردهای حرفه‌ای پژوهشی، آموزشی و مدیریت علمی، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های آموزشی، نظارت و پایش مستمر فعالیت‌های اعضاء، داوری و قضاوت حرفه‌ای در موارد بروز شکایات و تعارض‌ها و دفاع از حقوق حرفه‌ای و شغلی اعضاء، ارزیابی و تائید صلاحیت حرفه‌ای اعضاء، انتشار منابع علمی برای توسعه دانش و نگرش و مهارت‌های اعضاء و ارزیابی برنامه‌های درسی و دوره‌های تحصیلی باشد می تواند کمک کننده باشد.
جامعه دانشگاهی بدون ابزارهای کنترلی قدرت حراست از اخلاق را دارا است
دکتر محمدحسن پرداختچی، استاد بازنشسته دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی با تاکید بر لزوم عملیاتی کردن مصوبات اخلاقی گفت: سوال بنده از حضار این جلسه این است که چند نفر از آنان نظامنامه اخلاق پژوهشی را دیده‌اند؟ آزادی علمی، استقلال نهادی و استخدام و به دنبال آن استقلال اعضاء هیات علمی سه ویژگی هستند که اگر وجود داشته باشند ما می‌توانیم انتظار داشته باشیم اخلاق رعایت شود.
وی خاطرنشان کرد: هر جا کارهای تخصصی وجود دارد؛ امکان سوءاستفاده هم وجود دارد و آموزش آکادمیک هم از این قاعده مستثنی نیست. این اتفاقی است که در همه دنیا می‌افتد؛ اما ما به عنوان افراد متخصص در آموزش عالی این ظرفیت را داریم که از خودمان حراست کنیم، خودمان ضوابط وضع کنیم و به بخشنامه و ابزارهای کنترلی نیاز نداشته باشیم.
وی تصریح کرد: یکی از عواملی که سبب می‌شود اصول اخلاقی به تصویب جمع برسد و همه از آن حراست کنند؛ فرهنگ سازمانی است. فرض را بر این بگذاریم که اعضاء هیات علمی تمام حروف این نظامنامه را از حفظ باشند؛ اما اگر سایر اجزاء سازمان با آنان هماهنگ نباشند فایده‌ای ندارد. یکی دیگر از ابعاد فرهنگ سازمانی تعارض پذیری است و باید در دانشگاه بیش از همه باشد؛ چرا اگر تعارض نباشد عیوب مطرح نمی‌شود و مطرح کردن عیوب در اصل خدمت کردن است.
زمان برطرف کردن فاصله بین تئوری و عمل فرارسیده است
دکتر محبوبه عارفی، عضو هیأت علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه شهیدبهشتی با اشاره به حجم انبوه کارهای نظری انجام شده در حوزه اخلاق آموزش گفت: زمانی که به ادبیات مربوط به اخلاق آموزش دانشگاهی نگاهی انداختم، با انبوهی از کارهای ارزشمند بین‌المللی و ملی، فصلنامه علمی داخلی و انجمن‌های فعال در این حوزه مواجه شدم. اینجا این سوال پیش می‌آید که چرا با وجود این همه کار خوب با چالش اخلاقی مواجه هستیم؟ بنابراین با خود فکر کردم در حال حاضر موضوع مهم برطرف کردن فاصله بین نظر و عمل است.
وی افزود: ارزش‌های اخلاقی مانند حسن نیت، عدالت، صداقت و سعه صدر است که سبب می‌شود ما تصمیمات انسانی، موثر و مناسبی اخذ کنیم و در غیر این صورت تصمیمات ما نتایجی همچون ایجاد عدم انگیزه، ناامیدی، احساس بی‌عدالتی و تبعیض را در بر می‌گیرد و این چرخه معیوب ادامه پیدا می‌کند.
وی خاطرنشان کرد: حتی اگر یک قانون با نهایت دقت و با توجه به کامل تبعات آن تدوین شود، باز هم می‌تواند با حسن نیت یا سوءنیت اجرا شود. شانس با افرادی است که در سطح دانشگاه با مجریانی سر و کار دارند که دارای روحیه قدرشناسی هستند و جامعیت نظر دارند و بدشناسی ما این است که تصمیم‌گیرندگان در سطح آموزش عالی افرادی تبعیض جو، قدرت طلب، فاقد سعه صدر و با سوءنیت باشند و در این صورت شاهد آثار مخرب تصمیمات آن‌ها در دانشگاه خواهیم بود.
آموزش مجازی با چالش‌های اخلاقی فراوانی روبه‌رو است
دکتر مرتضی رضایی زاده عضو هیأت علمی دانشکده علوم تربیتی در سخنان خود با موضوع «چالش‌های اخلاقی آموزش مجازی و راهکارهای مواجهه با آن» گفت: آموزش مجازی به دوره‌های صد درصد غیرحضوری محدود نمی‌شود و هر جا از فناوری در جهت تکمیل آموزش استفاده کنیم می‌توانیم با چالش‌های اخلاقی مواجه شویم.
وی افزود: تعریف اخلاق در آموزش مجازی عبارت از قوانین و چارچوب درست و ضروری برای طراحی و اجرای آموزش مجازی به گونه‌ای است که حقوق همه ذی‌نفعان آن تامین شود. ارزش‌های اخلاقی در آموزش مجازی شامل قابل اعتماد بودن تعلیم دهنده برای یادگیرندگان، احترام قائل بودن برای خود در عین تواضع، پذیرش مسئولیت، منصف بودن، ارزش قائل بودن برای زندگی سایرین و محیط زیست، خود را شهروند جامعه دانستن، متعهد به ارائه بهترین‌ها بودن، به دنبال حقیقت بودن و به دنبال عدالت بودن هستند.
وی در توضیح ویژگی «قابل اعتماد بودن» برای استادان اظهار داشت: انسان زمانی می‌تواند برای دانشجویان خود قابل اعتماد باشد که راستگو، شایسته، وفادار، از خود گذشته، باثبات و خسارت پذیر باشد. یکی از مهم‌ترین این ۶ شایستگی، راستگویی است که خود دارای سه سطح صداقت، حق گویی و یکپارچگی شخصیتی است.
دکتر مرتضی رضایی‌زاده در پایان تصریح کرد: ما در آموزش مجازی با گریز اخلاقی مواجه هستیم که تقلب، عدم رعایت حریم شخصی، وانمودسازی حضور، عدم تامین حقوق ذی‌نفعان در آموزش مجازی، نابرابری دیجیتال، عدم رعایت کپی رایت، اعتیاد به فضای سایبر و فناوری و افزایش شکاف اخلاقی از مصادیق آن هستند.
