پیکرهها و مجموعه دادهها
مجموعه داده قرآنی اسباب النزول
هدف این پژوهش پاسخ به این مساله است که روایات اسباب نزول موجود در منابع اهل سنت در فهم قرآن چه میزان و چگونه موثر هستند تا درآمدی برای ارزیابی تاثیر مطالعات فرهنگی بر فهم قرآن در پژوهشهای آتی باشد. این پژوهش روایات اسباب النزول رسیده از طرق اهل سنت را از سه منبع مشهور جمعآوری نموده، صرف نظر از اعتبار سندی و متنی، نقش آنها بر فهم آیات مربوطه را مورد ارزیابی کمّی و کیفی قرار داده است. در نتیجه دوازده نقش کیفی بهدست آمد و هر روایت بهصورت کمّی با اختصاص نمرهای بین صفر تا سه ارزیابی شد.
تحلیل آماری دادهها نشان داد، 10 درصد از کل آیات قرآن کریم در منابع مذکور دارای روایت سبب نزول است. حال بر اساس روش ارزیابی و فرضهای این پژوهش، حدود ۱۰ درصد از آیات مورد بررسی (1 درصد از قرآن)، فهم کاملا وابسته به روایات سبب نزول دارند. در ۷2 درصد از این موارد (هفت درصد از قرآن)، سبب نزول بر فهم بهتر آیه اثر میگذارد، اگرچه در مواجهه اولیه، آیه دارای ظهور عرفی است و ابهامی در آن به چشم نمیخورد.
همچنین 8 درصد از روایات مورد بررسی، هیچ تاثیری بر فهم آیه ندارند، بنابراین نقش روایات سبب نزول موجود در منابع اهل سنت، بر فهم اولیه آیات ناظر به آن، اگرچه قابل انکار نیست، اما وابستگی چندانی ایجاد ننموده است، زیرا تاثیر اغلب این روایات (82 درصد) به اندازه بهبود اندک فهم اولیه آیه (نمره 1 و 2) است، بهطوریکه آن روایت، تنها قرینه دستیابی به فهم ثانویه آن آیه نیست.
تحلیل آماری دادهها نشان داد، 10 درصد از کل آیات قرآن کریم در منابع مذکور دارای روایت سبب نزول است. حال بر اساس روش ارزیابی و فرضهای این پژوهش، حدود ۱۰ درصد از آیات مورد بررسی (1 درصد از قرآن)، فهم کاملا وابسته به روایات سبب نزول دارند. در ۷2 درصد از این موارد (هفت درصد از قرآن)، سبب نزول بر فهم بهتر آیه اثر میگذارد، اگرچه در مواجهه اولیه، آیه دارای ظهور عرفی است و ابهامی در آن به چشم نمیخورد.
همچنین 8 درصد از روایات مورد بررسی، هیچ تاثیری بر فهم آیه ندارند، بنابراین نقش روایات سبب نزول موجود در منابع اهل سنت، بر فهم اولیه آیات ناظر به آن، اگرچه قابل انکار نیست، اما وابستگی چندانی ایجاد ننموده است، زیرا تاثیر اغلب این روایات (82 درصد) به اندازه بهبود اندک فهم اولیه آیه (نمره 1 و 2) است، بهطوریکه آن روایت، تنها قرینه دستیابی به فهم ثانویه آن آیه نیست.
هدف از ایجاد این مجموعه داده، استخراج انواع رابطههای انسانی، شرایط آن و توصیههای ناظر به آن در قرآن بهعنوان منبع دستورات الهی است که با روش توصیفی تحلیلی آیات قرآن یک به یک بررسی شده و با کمک چند مجموعه تفسیری معاصر، آیاتی که حاوی روابط دوسویه انسانی بوده، استخراج و در فایل اکسل به عنوان یک ردیف ثبت شده است؛ همچنین ویژگیهای اساسی این روابط مانند طرف اول و طرف دوم، نوع، توصیههای قرآنی در این نوع و حوزه اساسی با شش عنوان (اعتقادی، اجتماعی، خانوادگی، اقتصادی، سیاسی و علمی)، برای هر رابطه تعیین شده است. درنتیجه تمام آیات حاوی روابط انسانی احصاء شده و ده ویژگی برای این آیات مشخص شده است.
در نهایت مجموعه دادهای ارائه شد که حاوی 2295 آیه از کل آیات قرآن کریم و 3586 رابطه انسانی است. پژوهشگرانی که از جنبههای گوناگون حقوقی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی، تربیتی و موارد دیگر میخواهند در قرآن پژوهش کنند، با استفاده از این مجموعه داده به تمام آیات مورد نظر خود دست خواهند یافت. در این مقاله این مجموعه داده آرشیو شده در سایت دانشگاه شهید بهشتی بهعنوان یک شکل از خدمات اطلاعاتی معرفی میشود.
نتیجه آنکه بیش از یک سوم آیات قرآن از روابط دوسویه انسانی سخن گفته و این روابط از تنوع جشمگیری برخوردار است بهگونهای که امکان مطالعه میانرشتهای قرآن و علوم انسانی در همه شاخههای اصلی آن فراهم است.
راهنماها:
مجموعه داده قرآنی انسان و محيط زيست
هدف این پژوهش تهیه مجموعه داده مناسب برای پژوهشهایی میانرشتهای با موضوع قرآن و محیط زیست است. این پژوهش به شیوه توصیفی- حلیلی صورت گرفته است. با مراجعه به تکتک آیات در سی جزء قرآن کریم و استفاده از ترجمه لغوی و تفاسیر مختلفی چون تفسیر شریف المیزان، الکشاف، التبیان و نمونه، تمامی آیات که شامل انواع روابط میان انسان و طبیعت و توضیح این روابط است ، استخراج و در قالب یک مجموعه داده در سایت پژوهشکده مطالعات میان رشتهای قرآن دانشگاه شهید بهشتی ارائه شده است.
استخراج 766 آیه که 15 نوع رابطه بین انسان و محیط زیست را در بر میگیرد، از نتایج این پژوهش است. این مجموعه داده قرآنی، 833 مورد از مصادیق محیط زیست را از قرآن استخراج نموده است؛ آیاتی که مربوط به آب و هوا و اقلیم است 226 مورد و 27% ، محیط زیست دریایی شامل6 مورد و 1% ، محیط زیست حیوانی شامل 84 مورد و 10%، ثمرات حیوان 54 مورد و 6%، محیط زیست گیاهی 158 مورد و 19% ، ثمرات گیاهی64 مورد و 8%، منظومه شمسی186 مورد و 22%، صنایع که ماده اولیه آن از طبیعت استخراج شده 56 مورد و 7% از این مجموعه داده را تشکیل داده است.
راهنماها:
مجموعه آیه آغازین سور قرآن
هدف این پژوهش تهیه مجموعه داده مناسب برای پژوهشهایی میانرشتهای با موضوع سبک قرآن در شروع سورهها است. به این منظور ابتدا ويژگيهاي ساختاري و محتوايي آيه آغازين 114 سوره را بر اساس منابع نحوی و تفسيری و سوره شناسی استخراج نموده، در قالب مجموعه داده «آیه آغازین سور قرآن» ارائه شده است. در مرحله بعد سورهها را بر اساس ویژگیهای آیه آغازین خوشهبندی کرده و در انتها خوشهها مورد تحلیل قرار گرفته و سبک شروع سورهها بررسی شده است. روش پژوهش کتابخانهای و توصیفی-تحلیلی است.
یافتهها: 11 حالت کلی تحلیل نحوی و ۱۴ موضوع اساسی قرآنی و ۱۴ حالت تاکیدی و موارد دیگر در آیات آغازین مشاهده شد؛ ضمن آن که این آیات در هر یک از این حالات به صورتهای مختلف کمی و کیفی با هم تفاوت دارند، این یافته نشان میدهد، سبک شروع قرآن از جهت تنوع محتوایی و ساختاری آیه آغازین سور بسیار قابل توجه است و نوعی جامعیت دارد. همچنین در نتیجهی تحلیل خوشهها مشخص شد، سورههایی که محتوای مشترک و مشابه دارند همخوشه شدهاند. یعنی بیش از ویژگیهای آیه نخست، موضوع و محتوای کلی سوره در خوشهبندی رایانشی اثرگذار بوده است. در نتیجه بر اساس روش به کار رفته در این پژوهش، سبک شروع کمتر از محتوا در تعیین خوشه هر سوره موثر به نظر میرسد.
یافتهها: 11 حالت کلی تحلیل نحوی و ۱۴ موضوع اساسی قرآنی و ۱۴ حالت تاکیدی و موارد دیگر در آیات آغازین مشاهده شد؛ ضمن آن که این آیات در هر یک از این حالات به صورتهای مختلف کمی و کیفی با هم تفاوت دارند، این یافته نشان میدهد، سبک شروع قرآن از جهت تنوع محتوایی و ساختاری آیه آغازین سور بسیار قابل توجه است و نوعی جامعیت دارد. همچنین در نتیجهی تحلیل خوشهها مشخص شد، سورههایی که محتوای مشترک و مشابه دارند همخوشه شدهاند. یعنی بیش از ویژگیهای آیه نخست، موضوع و محتوای کلی سوره در خوشهبندی رایانشی اثرگذار بوده است. در نتیجه بر اساس روش به کار رفته در این پژوهش، سبک شروع کمتر از محتوا در تعیین خوشه هر سوره موثر به نظر میرسد.
راهنماها: